Сѳз сабаттуулугу деген эмне?
Автор: sarymsakov, March 19, 2016
1930-жылдардан берки сексен жылдан ашык мезгил бою элибиздин эне тилинин айтылбаган чоло жери калган жок. Андагы ой, сунуш, курч сын пикирлерди топтоого алсак, нечен том-том китеп болор эле.
Эл, коом, мамлекет турмушунда кыргызга так, таамай, таза, сабаттуу, таасирдүү сүйлѳѳнүн зарылчылыгы барбы же бул анчейин эле маселеби? Сѳз байлыгыбыз муундан муунга кемип, эки сѳздүн бири орусча айтылып аткандыгы жакшыбы же жаманбы? Мындай кесепеттүүлүк жок кылыныш керекпи же кѳнүмүш кѳрүнүш боло берсинби? Эне тилибиздин табиятын, байлыгын, элестүүлүгүн, баа жеткис баалуулуктарын сактай албасак, анда акыры эмне деген эл болобуз? Кыргыз тилинин, мамлекеттик тилдин абалына жаны ачыгандар болгонун болгондой айтып чыгышса эле дароо: орус тилсиз ѳнүгѳ албайбыз деп, коомчулук пикирди бурмалап чуу салгандар, маселенин ѳңүтүн тескери бургандар деги эмне болгон адамдар, алардын кѳздѳгѳнү эмне? Кылымдар бою кыргыздын кыргыз болуп ѳсүп ѳнүгүшүнѳ ѳзѳк болуп келген кыргыз тили кѳчѳдѳ, иште, коомчулук жайларда, үй-бүлѳдѳ колдонуудан калган, же жакшылыктуу колдонулбаган, эне тилибиздин ээси ѳздѳрүн ѳздѳрү жээриген абалга кѳпчүлүк эл биротоло жатыгып калса, элибиздин тил табияты, табити биротоло соолуса эмне болорун алар неге айткылары келишпейт? Атайылаппы же түшүнбѳйбү?
Өзүнүн тарыхында адамзат… (2)
Автор: sarymsakov, March 10, 2016
“Өзүнүн тарыхында адамзат тарабынан башкаруунун – адамдарга таасир этүүнүн бири биринен айырмаланган болгону үч аргасы иштелип чыккан. Биринчиси бийлик жана ага баш ийүү иерархиясы; Экинчиси – жүрүм – турумдарды жөнгө салып турган баалулуктар, социалдык нормалар, талаптар, көнүмүштөр, адаттар, каада салттар; Үчүнчүсү – менчик мамилелерге негизделген рынок. Турмуш жүзүндө чарбалык, социалдык системаларда ушул айтылгандардын баары орун алган. Маселе кайсы түрүнө артыкчылык берилгендикте. Ушунун өзү коомдун экономикалык уюмдашуусунун маани – маңызын, жүзүн аныктап турат ” (профессор Л.И.Евенко, Основы менеджмента. М. 1997).
Өзүнүн тарыхында адамзат…
Автор: sarymsakov, March 5, 2016
“Өзүнүн тарыхында адамзат тарабынан башкаруунун – адамдарга таасир этүүнүн болгону бири биринен айырмаланган үч аргасы иштелип чыккан. Биринчиси – бийлик жана ага баш ийүү иерархиясы; экинчиси – жүрүм-турумдарды чектеп, тескеп турган маданият, баалуулуктар, социалдык нормалар, талаптар, көнүмүштөр, адаттар; үчүнчүсү – менчик мамилелерге негизделген тең-теңдеш тегиз мамилелер, рынок. Турмуштун өзүндөгү чарбалык, социалдык системаларда айтылгандардын баары орун алган. Маселе кайсы түрүнө артыкчылык берилгендикте. Ушунун өзү коомдун экономикалык уюмдашуусунун маани-маңызын, жүзүн аныктайт” (Профессор Л.И.Евенко, Основы менеджмента. М.1997).
Жапониядан келип-кетип аткандардын…
Автор: sarymsakov, February 29, 2016
Жапониядан келип-кетип аткандардын: “берекелүү, ырыскылуу жериңер, мекениңер бар туруп, бардарчылык абалга жете албаганыңарга түшүнбөйт экенбиз” деп айткандары жөн гана ооздун жели эмес, аздан көптү, жоктон барды жаратып, акылдын күчү менен жер, кен байлыктарга өтө жарды өлкөсүн өнүктүргөндөрдүн байкап баамдап айткан сөзү.
Республикабыздын өнүгүшүнө социалдык да, жаратылыш байлыктар жагынан да мүмкүндүктөр толук жетишерлик. Санап, тизмектеп айтсак гезит бети чак келбейт. Ар бир ишти орундуу жүргүзүү деген гана башкы маселе бар. Андай болбогон күндө өз – ара шартталган өз – ара байланыштуу мамлекеттик тармак – тармак татаал маселелердин бир жагы оңуна келтирилсе, экинчи жагы эңшерилип, өлкө кыйынчылык абалдан чыга албайт.
“Биригүү тилектештиги” идеологиясы: философиялык өзөк
Автор: sarymsakov, February 25, 2016
Идеология дегендин өзү эмне, бул сөзгө эмне деген маанилер камтылган? Кайсы бир маалыматтарга караганда бул аталыш, түшүнүк ХVIII кылымдын аягында XIX кылымдын башында айтыла баштаган. Дестюта де Траси “Ой жүргүзүү жөндөмдүүлүк жөнүндө этюд” деген эмгегинде кеңири колдонуп, идеялар жөнүндөгү илимди чечмелеген, мүнөздөгөн. Кийинчерээк “Идеология элементтери” деген чыгармасында идеология түшүнүгүнүн бардык жактарын текши айтып баяндаган. Анын айтымында, идеология деген бул – идеялар жөнүндөгү, алардын кандайча келип чыгары, адамдын ой жүргүзүүсүнүн мыйзамдуулуктары туурасындагы илим. Бул илим, табият илимдери кандай так болсо, дал ошондой болушу керек, деп эсептеген Дестюта де Траси.
Кыргыз эли – кыргыз сөзү – абал жана келечек
Автор: sarymsakov, February 20, 2016
Эл, коом, мамлекет турмушунда сөз сабаттуулук, сөз таасирдүүлүк адамзат тарыхында эч убакта маанисин жоготпой турган түбөлүк маселе. Кыргыз эли бүгүнкү күндө ушул жагынан эмне деген абалда ?
“Сөөлөтүнөн ажырап, сөз бузулат, сак болгун”
(XIII кылым. Кет Бука)
“Базар кызыды” дештин ордуна “Базар кыймылга толуп чыкты”; “Эт арзандабады” дегендин ордуна “Эт болсо мурунку баасын кармап турат”; “Чечим артка кайтарылды” дебей “Чечимди чакырып алды”; “Пара алуу кылмышы” же “Пара алып мыйзамды бузуу” деп айтуу туура экендигине карабай “Мыйзамсыз пара алуу” делип айтылууда; “Экономикалык кылмыштар менен күрөшүү” эмес, “Экономикалык кылмыштарга каршы күрөшүү”; “Анын ийгилигинин артында эмгек жана аракет жатат” эмес, “Анын ийгилиги – эмгектин жана аракеттин үзүрү” десе сөз сөөлөтүнөн ажырабайт эле да; “Мен ойлойм” эмес, “менимче”. Эки сөздүн бири орусча айтылып, анысы аз келгенсип сүйлөм түзүлүштөр да орусчага ооп бараткандыгы элибиздин эне тилинин табиятына, сөз таасирдүүлүккө өтө зыяндуу.
Биз, кыргыздар эмне деген элбиз…
Автор: sarymsakov, February 19, 2016
Кенжалы Сарымсаков атамдын бул дүйнөдөн өтүп кеткенине 2016-жылдын май айында 1 жыл толот. Ал бүт өмүрүн кыргыз элине арнаган инсан эле. Кыргыз элим, кыргыз тилим деп жүрүп өтүп кетти.
Кыргыз элин өнүгүүгө үгүттөгөн, бул өнүгүү жолунда кыргыздын кыргыздыгын аныктаган, кыргызды кылымдарда башка элдердей жоготтурбай сактап келген тилин, салтын, нарк-дөөлөттөрүн сактап калууга чакырган айрым макалалары кыргыз гезиттеринин беттерине, кийинчирээк бул жеке блогуна да жарыяланып турду. Бирок элге жетпей калганы да арбын экен. Ошол менин колумда бар жарыялана электерин элдин назарына чыгарып турууну туура көрдүм. Балким айрым макалаларда талкууланып жаткан окуялар азыркы өңүттөн караганда тарыхка айлангандыр. Бирок бизге маанилүүсү талкууланып жаткан окуя эмес, ага карата атамдын кыргыз үчүн күйгөн карыялык нуска сөздөрү, баасы, көз карашы. Бул баарыбызга нуска боло турган нерселер.
Аны менен катар мурда башка гезиттердин бетинде жарыяланган, бирок бул блогдо жок макалалары да жарыяланып турмакчы. Бул менин Кенжалы атамдын мурасын бир жерге топтоо далалатым.
Марат Токоев
“Саяк наме” – саяк уруусунан чыккан билгилерди баяндайт
Автор: sarymsakov, October 1, 2014
Республикабыздын социалдык өзөгү – кыргыз эли. Баарыөзөктөнжанат. Бул өзү табигый мыйзам. Ушулэскеалынбаганшарттаабалчийеленишет, ичкибайланышууларсакталбайт.
Дүйнөдөгү ар бир элдин өзүнө гана таандык тарыхый калыптанган, өнүгүүсүнө, өз алдынчалыгына өбөлгө болуп турган өзгөчөлүк жактары бар.
Оң тескери таасирлерге жыш заманда жашап атабыз
Автор: sarymsakov, September 3, 2014
Эл башчыларынан баштап ар бирибиз ойлоно турган маселе көп. Бай тарыхыбыз, байыркылыгыбыз, салттуу, тектүү, сөз кадырын туу туткан элдик нарк дөөлөттөр, кыргыз элдик түбү түптүү баалуулуктар гана өз нугубузда өнүгүүбүзгө өзөк болуп, азыркы атайылап жасалып аткан айла – амал азгырык таасирлерге турмуштук берүүгө мүмкүндүк түзүлөт.
“Мыйзам менен башкарылса эл сестенчээк болот, салт менен башкарылса ыймандуулук калыптанат” (Конфуций). Мыйзам жана мыйзамдуулук канчалык зарыл болсо, салт жана салттуулук да ошончолук зарыл.
Энеден, Эне тилибизден ашкан ыйыктык жок, кор кылбайлы
Автор: sarymsakov, August 15, 2014
“Урматтуу редактор! 1972-жылы 10-февралда “Советтик Кыргызстандын” редакциясында басма кызматкерлери үчүн кеңешме өткөрүлгөн… Анда көлөмдүү баяндама жасаганмын. Тезиси менин колумда. Ошондо тил маселесинен айтылган пикирлер азыр да күчүн жогото элек. Мүмкүн болсо, ошол макаламды гезитке жарыяласаңыз экен
Саламым менен – проф. Х.Карасаев”
Улуу сөз устатынын 17 жыл мурдагы айткандары ошентип, гезитке жарыяланды, 1989-жылы 11-апрелде. Мындай деп башталат: “Коом турмушунда адам баласынын эң зарыл, өтө керектүү куралы тил. Ошондуктан ал курал абдан ийкемдүү, өто курч, угуучуларга да, окуучуларга да түшүнүктүү болуш керек… Ал куралды дат бастырбай, тазалап, сүртүп туруш керек”.
